کد مطلب:46058 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:23

گنجینه پرسمان » فلسفه و منطق

آيا اين گفته درست است، كه «شناختها با توجه به تنوع موضوعها، متنوع ميباشند»؟

شناخت مانند «علم» يك معني بيش ندارد، مثلاً شناخت در مرحله حس، و يا مرحله صورت كه به آن مرحله «خيال» ميگويند و يا در مرحله عقل كه «مفاهيم كلي» نام دارد، يك مفهوم بيش ندارد و آن اين است كه معلوم به گونهاي نزد عالم حاضر باشد ولي برخي با تكلّف فراوان ميگويند: شناختها با توجه به تنوع انواع موضوعها، متنوع ميباشند آنگاه براي اثبات نظريه خود مسئله «لذت والم» را مطرح ميكنند و ميگويند: در تحت لذت، انواع لذتها نهفته همچنان كه در زير الم اقسام «آلام» قرار گرفتهاند، آيا لذت حاصل از اشباع غريزه جنسي بيقانون، با لذّت خويشتنداري شباهت دارد؟ از اين جهت بايد گفت: پديده شناخت نيز گرچه مانند لذّت با يك مفهوم مورد تفاهم واقع ميگردد ولي كيفيت تأثّر از انعكاس يك پديده در جريان شناخت، مانند رنگ، غير از كيفيت تأثّر از انعكاس ثقل يك جسم در ذهن است.
ريشه اشتباه در اين نظريه، در خلط حكم مصداق به حكم مفهوم است،
و اين يكي از وسائل مغالطه در علوم است كه دامنگير برخي ميگردد. درست است كه واقعيت «لذت جنسي نامشروع» غير از واقعيت «لذت خويشتن داري» است، ولي اين دو مصداق لذت در عين اختلاف، جهت مشتركي دارند كه به خاطر آن جهت مشترك واژه «لذت» بر هر دو اطلاق ميشود. مثلاً نفس انساني در هر دو مورد با يك انبساط روحي و خوشي روبرو ميشود كه هرگز در مورد «الم» و «درد» نيست.
درست است كه خوشي در مسائل جنسي به گونهاي است و در مورد «خويشتنداري» به گونه ديگر. ولي در عين اين اختلاف و تغاير، هر دو، نقطه مشتركي دارند كه آن نقطه مشترك در مورد مخالف مانند درد و رنج موجود نيست و ما لفظ لذت و يا مفهوم آن را از نقطه مشترك به دست ميآوريم نه از نقطه اختلاف.
جريان درباره «علم» و «شناخت» نيز چنين است، درست است احساس يك رنگ غير از احساس ثقل و سنگيني است ولي هر دو، نقطه مشتركي دارند كه آن نقطه مشترك در طرف مخالف «فقدان احساس» موجود نيست، ولي ما لفظ «شناخت» و يا مفهوم «حس» و «احساس» را از نقطه مشترك هر دو احساس، انتزاع ميكنيم، نه از نقطه اختلاف آن دو.
اگر اين سخن درست نباشد بايد در جهان، مشترك معنوي وجود نداشته باشد، حتي مانند لفظ «وجود» و يا «انسان» كه نزد محقّقان مشترك معنوي ميباشند.

---

: آية الله جعفر سبحاني
شناخت در فلسفة اسلامي